Getty ImagesAmasra’da maden ocağında meydana gelen ve 41 kişinin hayatını kaybettiği patlamanın üzerinden dört gün geçti. Cenazeler kaldırıldı, hayatta kalan madencilerin savcılık sözleri alınmaya başladı. Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, “Bu olay bütün taraflarıyla soruşturulacak ve aydınlatılacaktır. Başlarda ne kadar soru varsa bunların hepsinin karşılığı bu tahkikat sonucunda ortaya çıkacaktır” dedi.
Halkın bir ortaya geldiği cenaze konutlarında artık patlamanın nedenlerine dair senaryolar konuşuluyor ve uğradığımız her meskenden birebir isyan yükseliyor:
“Bu patlamanın olabileceği biliniyordu.”
Hayatını kaybeden üç madencinin BBC Türkçe’ye konuşan aileleri; ölen yakınlarının birkaç haftadır kendilerine maden ocağındaki gaz düzeyinin yükseldiğini söylediklerini anlattı.
Genel Maden İş Sendikası ise BBC Türkçe’ye yaptığı açıklamada, “Belirttiğiniz tarafta bir duyumumuz, emekçi arkadaşlarımız tarafından kelamlı yahut yazılı hiçbir sorun sendikamıza iletilmemiştir” dedi.
Maden ocağındaki yangın 3 gün sonra büyük oranda denetim altına alındı ve patlamayı soruşturmakla görevlendirilen altı savcı şahitlerin tabirlerini almaya başladı.
İlçedeki yas atmosferini adım attığımız her yerde hâlâ hissediyoruz fakat birinci günlerden farklı olarak, patlamanın sebebine dair sorgulamaların halk ortasında daha sesli konuşulduğuna şahit oluyoruz.
Pek çok insanın aklında tıpkı soru bulunuyor: Madendeki metan gazı düzeyi ne kadardı ve bu gaz nasıl vaktinde tespit edilemedi?
Ahatlar köyünde, hayatını kaybeden üç madenci Şaban Yıldırım, Okan Akgün ve Mehmet Bulut’un aileleri; ölen yakınlarının kendilerine birkaç haftadır madende gaz düzeyinin yükseldiğini söylediklerini anlattı.
Aileler, madencilerin bu şartlarda çalışmaktan korktuklarını amirlerine ilettiğini ancak “Maden ocağı aslında bakıma girecek, bir müddetliğine fiyatsız müsaadeye ayrılacaksınız, o vakte kadar çalışın, bir şey olmaz” cevabını aldıklarını argüman ediyor.
İşçilerin ölmeden evvel lisana getirdiği bu argümanın, yetkili sendika Genel Maden İş Sendikası’na ulaşıp ulaşmadığını sorduğumuz sendika yetkilileri ise “işçilerin sendikaya bu türlü bir sıkıntıdan bahsetmediğini” söyledi.
BBC Türkçe’nin tezleri yazılı olarak sorduğu Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) haber yayımlanana dek tezlere yanıt vermedi.
TTK 15 Ekim’de yayımladığı basın açıklamasında, “Kurumumuzdaki tüm kuruluşlarımızda maden iş sıhhati ve güvenliği kurallarına sıkı sıkıya riayet edilerek üretim yapılmaktadır” tabirlerini kullanmıştı.
‘GİRİYORUZ, ÇIKIYORUZ ANCAK HAYATIMIZ TEHLİKEDE’
Patlamada hayatını kaybeden madenci Şaban Yıldırım 27 yaşındaydı ve eşi Sena Yıldırım ikiz bebeklere gebeydi.
Yıldırım’ın yakını kahveci Rıfat Akgül, patlamadan iki hafta evvel Yıldırım’ın kendisiyle dertleştiğini ve madendeki sıkıntıları anlattığı söylüyor:
“Şaban dükkâna geldi, ‘Abi sorun var, işler çok sıkıntı, rahat çalışamıyoruz’ dedi. Ne bakımdan oğlum dedim? ‘Ne bileyim abi, giriyoruz çıkıyoruz lakin hayatımız tehlikede’ dedi.
“Çocuklar aslında içeride gaz kahrı olduğunu amirlerine söylemişler fakat ‘devam edin, çalışın’ cevabını almışlar. Şaban bana, ‘Çavuşlara, tertip amirlerine de söyledik, Kasım ayında iki galeriyi kapatıp bakıma alacaklarmış, bizi 15 gün müsaadeye ayıracaklarmış’ dedi.
“Oğlum Kasım’a kadar kim öle kim kala, bir an evvel bu sorunu halletsinler, dedim. Fazla sürmedi, cuma günü bu olay patladı.”
BBC Türkçe’ye konuşan Şaban Yıldırım’ın eşi ve kayınvalidesi de ölmeden bir hafta evvel Yıldırım’la ortalarında tıpkı diyaloğun geçtiğini anlatıyor.
Eşi Sena Yıldırım, “Metan gazı var üzere gözüküyor diyordu, ona karşın çalışmaya devam etti” diyor.
Yıldırım’ın kayınvalidesi Nesrin Akkuş da “Yani şunu anlıyoruz ki bizim çocuklarımız pisi pisine gitti” diyerek anlatıyor:
“Vefat etmeden bir hafta evvel ya var ya yok, meskende oturuyorduk. Şaban ‘Tüm personelleri dışarı çıkartıp orayı temizleyecekler’ dedi bize. Toptan paklık yaptılar, ancak evlatlarımızı temizlediler.
“Benim yavrum hiç korkmadan gitti. Fakat elleri bu formda olmuş (ellerini önünde birleştiriyor), tahminen de çocuklarına sarılmak istiyordu, iki tane çocuğu doğacak.”
Madende metan gazı düzeyinin yüksek ölçüldüğü fakat çalışanların buna karşın çalıştırıldıkları argümanını Mehmet Bulut ve Okan Akgün’ün ailelerinden de dinliyoruz.
TMMOB Maden Mühendisleri Odası (MMO) ise 16 Ekim’de yaptığı basın açıklamasında, kazadan sonra yetkililerden bilgi ve evrakları istediklerini fakat yasak olduğu gerekçesiyle bunların kendileriyle paylaşılmadığını söyledi.
MMO: TAKIMLAŞMA, LİYAKATSİZ ATAMALAR…
Grizu patlamasının sebebine dair “gaz izleme sistemi” bilgilerine ulaşamadıklarını belirten Maden Mühendisleri Odası, “Metan sensörünün kritik düzeyde ikaz verip vermediği, verdiyse ne çeşit tedbirler alındığı, ikaz vermediyse nedenlerinin incelenmesi gerekmektedir” notunu düştü.
Bununla birlikte MMO, madenlerdeki grizu patlamalarının “önlenebilir” nitelikte kazalar olduğunun altını çizerek “Madencilik bilim ve teknolojisi grizu patlamalarını önleyecek bilgi birikimine ve tecrübesine sahiptir” dedi:
“Siyasetin bürokrasiye müdahalesi sonucu oluşan takımlaşma, liyakatsiz atamalar ve mühendislerin yetki ve sorumluluklarının kâfi ve gerçek belirlenmemiş olması; üstte sıralanan sayısız sıkıntıya neden olmuş ve ne yazık ki bu facia meydana gelmiştir.
“Yaşanan bu kazanın türel ve cezai sorumlulukları geçmişte olduğu üzere birkaç maden mühendisi meslektaşımıza yüklenmemelidir.”
YETKİLİ SENDİKA GENEL MADEN İŞ: PERSONELLER BİZE BU SIKINTILARDAN BAHSETMEDİ
İşçilerin ölmeden evvel lisana getirdiği bu iddiayı, maden ocağındaki yetkili sendika olan Genel Maden İş Sendikası’na sorduk.
Sendika’nın açıklaması şöyle:
“Belirttiğiniz istikamette bir duyumumuz, personel arkadaşlarımız tarafından kelamlı yahut yazılı hiçbir sorun Sendikamıza iletilmemiştir.
“Sendikamızın iş sıhhati ve güvenliği açısından yüksek hassasiyeti bilinmektedir. Hiçbir arkadaşımızın riskli şartlarda çalışmasına göz yummamız kelam konusu dahi olamaz.
“Maden ocaklarımızda üç vardiya halinde çalışılmaktadır. Şayet gaz ile ilgili bir sorun var ise bundan öteki vardiyalarda çalışan arkadaşlarımız da etkilenecektir. Şayet bu türlü bir durum kelam konusu ise öteki vardiyalarda çalışan arkadaşlarımızın da soruşturma kapsamında tabirlerine başvurulacak, soruşturma sonucu şeffaf halde kamuoyuyla paylaşılacaktır.”
Kazanın akabinde ocaktan sağ ve yaralı olarak kurtarılan madencilerin de soruşturma kapsamında sözlerinin kesinlikle alınacağını söyleyen sendika, “Hiç kuşku yok ki kaza ile ilgili soruşturma içerisinde bu tezler da araştırılacak ve açıklığa kavuşturulacaktır” dedi:
“İşçi arkadaşlarımızdan Sendikamıza iletilen her türlü iş güvenliği sorunu ve çekincesi, takımımızda bulunan maden mühendislerimizce yerinde incelenmekte, bir risk durumunda kurum yetkilileri uyarılmakta ve sorunun ortadan kaldırılması istenmektedir. Sorun ortadan kaldırılmaz ise yasa gereği işten kaçınma hakkını kullanmakta tereddüt edilmez.”
‘BİR MÜDDETTİR OCAKTA METAN GAZI OLDUĞUNU SÖYLÜYORLARDI’
BBC Türkçe’nin konuştuğu madenciler ve maden mühendisleri, teoride maden ocaklarındaki metan gazı düzeyinin tertipli olarak, insan kusuruna bırakılmadan ölçüldüğünü ve yalnızca ortamdaki metan gazı yüzde 1-1,5 düzeyi ve altındayken dinamitleme yapılabildiğini söylüyor.
Röportaj yaptığımız aileler, personellerin madendeki metan gazı düzeyinin yüzde 2’yi bulduğunu ancak tekrar de çalıştırıldıklarını argüman ediyor.
Mehmet Bulut’un babası Ali Bulut, oğlunun madenden kurtulmasını beklerken, o madende çalışan bir diğer madencinin kendisine, “Metan gazı düzeyi 2’ye gelmişti lakin bizi hâlâ çalıştırıyorlardı” dediğini anlatıyor:
“Zaten bir müddettir ocakta metan gazının olduğunu söylüyorlardı çocuklar. ‘Arada birtakım bedeller yükseliyor’ diyorlardı. Fakat mecbur olarak girip çalışıyorlardı.
“Orada çocukları beklerken içeriden çıkan bir madenci bize şöyle anlattı: Metan gazının yüksekliği 1,5’ta tehlike arz ediyormuş, 2’de olduğu vakit dahi çalıştırmışlar çocukları orada.
“Birkaç gün evvel madencinin biri kazmayı vurmuş ve yanındaki yetkiliye, ‘Gel bak, gel sen çalış burada’ demiş. Oradaki metan gazının yüksek olduğunu görmüşler. Bir şey olmaz hesabına çalıştırmışlar.”
Ölmeden evvel Şaban Yıldırım ile konuşan Rıfat Akgül de, “Oranın gaz düzeyinin 2’ye gelmemesi gerekiyormuş lakin 2’ye yaklaştığı halde mühendis, ‘bir şey olmaz, çalışmaya devam edin’ demiş. Bunu da Şaban anlattı” diyor.
Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel, “bu patlama yaşandığına nazaran ortamdaki metan gazı düzeyinin yüzde 4-14 ortasında olduğunu” söylüyor lakin kesin bir şey söyleyebilmek için metan gazı izlem datalarına bakmak gerektiğini belirtiyor.
Ayhan, mevzuat gereği metan gazı düzeyi yüzde 1,5’ten sonra maden ocaklarında elektriklerin kesildiğini, yüzde ikiden sonra ise ocağın terk edilmek zorunda olduğunu söylüyor.
Ocağın bakıma alınacağı savıyla ilgili olarak ise esasen ocakların daima, üretim devam ederken bakıma alındığını söyleyen Ayhan, madencilikte “ocakta üretimin durdurulup bakıma alınması” üzere bir uygulamanın olmadığını kaydediyor.
Ayhan, tıpkı Sayıştay raporunda tabir edilen üzere, yerin derinliklerine indikçe metan gazı düzeyinin arttığını lakin bundan kaynaklı patlamaların katiyetle önlenebileceğini pahalandırıyor:
“Muhtemelen metan kaynağının idaresinde, ateş kaynağının yönetilmesinde sorun olduğunu düşünüyoruz. Fakat emekçinin bir yanlışı değil de sistemli bir kusur olduğunu düşünüyoruz. Soma’da Ermenek’te gördük, bu olaylar bir iki mühendisin üzerine yıkılıyor. Aslında çok daha büyük, sistemsel problemler yaşanıyor.”
“SIKI SIKIYA RİAYET EDİLEREK ÜRETİM YAPILMAKTADIR”
TTK 15 Ekim’de yaptığı basın açıklamasında, 2019 yılındaki bir Sayıştay raporuna baz alan kimi haberlerle ilgili olarak şunları kaydetti:
“2019 yılında yayımlanan Sayıştay raporuna atıfta bulunularak yapılan haberlerde, çalışan damarların tamamında gaz içeriğinin yüksek olduğu tabir edilmektedir. Kelam konusu haberlerde kömürün içerisinde yer alan metan gazı ‘Çalışılan ortamdaki havada yüksek metan gazı tespit edildi’ halinde lanse edilmektedir.
“Söz konusu bu tabir büsbütün yanlıştır. Ocak içerisindeki havalandırma ile kömürün bünyesindeki metan gazı birbirinden farklı hususlardır. Münasebetiyle bu durum iş sıhhatini ve güvenliğini etkileyen bir durum değildi. Öte yandan Kurumumuzdaki tüm kurumlarımızda maden iş sıhhati ve güvenliği kurallarına sıkı sıkıya riayet edilerek üretim yapılmaktadır.”
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ ise patlamayla ilgili gerekli tahkikatların sürdüğünü açıkladı:
“Amaç maddi hakikati bütün gerçekliğiyle ortaya çıkarmaktır. İhmal, kusur, eksiklik ne varsa bu kim yahut kimlerden kaynaklanıyorsa hukuk bunlarla ilgili gereğini yapacaktır. Buradan hiç kimsenin telaşı ve tereddüdü olmasın.
“Olayın birinci duyulduğu andan itibaren Cumhuriyet Başsavcılığımız harekete geçmiştir. Hem isimli tahkikat başlatmış hem de isimli tıptan görevlendirilen, destek uzmanlarla buradaki çalışmalar koordine edilmiştir.”