TFF’de Genel Sekreterlik, UEFA’da ise Pazarlama Komitesi Üyeliği yapan ekonomist Prof. Dr. Emre Alkin, Türkiye gazetesindeki köşesinde bugün ‘Ligler başlamışken, futbolun iktisadına bakalım…’ başlıklı bir yazı kaleme aldı. Futboldaki başarısızlığın sebebini yazan Alkin, “futbolun 2024-2025 döneminde da kimseyi keyifli etmeyeceğini söyleyebilirim. Sebebi muhakkak: Futbol İktisadını bilmemek…” dedi.
Emre Alkin’in yazısı şöyle:
“Olimpiyatların çabucak akabinde futbol ligleri başlayınca, gündem tekrar değişti elbette. Lakin bol para harcanan fakat makus talihi hiç değişmediği futbolun 2024-2025 döneminde da kimseyi keyifli etmeyeceğini söyleyebilirim. Sebebi belirli: Futbol İktisadını bilmemek…
TFF’deki Genel Sekreterlik vazifem sona erdikten sonra her ne kadar “kurtuldum” desem de, bu bahisteki bilimsel çalışmalara orta vermedim. UEFA Pazarlama Komitesi Üyeliğim sırasında ufkumun açıldığını ve futbolun paydaşlarını daha hakikat tahlil etmeye başladığını söyleyebilirim. Bana “hoş geldin” diyerek gümüş yaka iğnesini takan Michel Platini anlaşılması sıkıntı bir karakterdi. Yeniden de verdiği misyonu icra ederken büyük keyif aldığımı itiraf edeyim. Bugün FIFA Başkanı olan Infantino, o sırada UEFA Genel Sekreteriydi. O da Platini kadar karmaşık lakin daha kapalı kutu bir yöneticiydi.
Pandemiden evvelki tüm çalışmalar, Futbol İktisadının makûs bir yerde olmadığını lakin kaynakları çok makus kullandığını gösteriyordu. Bir tahlil yapmak için, UEFA Karşılaşmalarında yer alan grupların parametrelerine bakmakta yarar var.
2020’den evvel Avrupa kulüplerinin ortalama gelirlerinin %42’si naklen yayından geliyordu. İtalya’da bu oran %48, Fransa’da %47, İngiltere’de %43 idi. Enteresandır İspanya’nın oranı düşüktü: %40. Almanya’nınki daha da çarpıcıydı: %23… Demek ki gelir kalemleri ülkeden ülkeye değişiyor.
UEFA karşılaşmalarında yer alan kulüplerin toplam gelirlerinden futbolculara yapılan ödemeler %48 civarında hisse almaktaydı. İşçi ödemeleri %13, faaliyet masrafları ise %34 civarında gerçekleşiyordu. UEFA’nın istatistikleri bize gösteriyor ki, istisnai vakitler haricinde bu oranlar pek değişmiyor. Makus idare bir istisna değil. Avrupa’nın tamamında kulüpler gerçek yönetiliyor desek, zati kimse inanmaz. Burada bahsettiğimiz çoklukla şampiyonlar liginde istikrarlı halde yer alan kulüplerin mali tablolarından çıkarılan rasyolar. “İstikrar var ise orada hakikat idare vardır” diyerek bu rasyoları “uygun” ya da “optimal” olarak kabul ediyoruz…
Yine de nereye gidersek gidelim daima tıpkı gerçek de karşımıza çıkıyor: Futbol kalitesi düştükçe kulüplerin yayıncı kuruluşlar, sponsorlar ve finans kuruluşları karşısında müzakere güçleri azalıyor. Kulüp tarafından kararlaştırılan ve medya sayesinde dillendirilen ve nihayetinde beklenti hâline gelen amaçlar gerçekleşmeyince, doğal olarak mali yapıda bozulmalar başlıyor.
Premier Lig’i hariç tutarsak, futbol oyununda rekabet ve kalite niyet yayıncı kuruluşlar futbol maçlarının saatini kulüplere ya da federasyonlara dikte ettirme gücüne sahip oluyorlar. Zira kulüpler oradan gelecek kaynağa muhtaçlar. Transferlerini buna nazaran yapıyorlar. Dolayısıyla TV Kanalları ortasındaki reyting arbedesinin materyali hâline geliyorlar.
Müzakere gücü fazla olmayan futbol kulüplerinin finans kurumları karşısında da yüksek fonlama maliyeti ile karşılaştıkları görülüyor. Yayıncı Kuruluşlardan gelen parayı değil, gelecekte gelme ihtimali olan gelirleri bile temlik ettirerek, istikbali ipotek ediyorlar. Bu sebeple UEFA aldığı bir kararla, finans kurumlarının Avrupa Ligi ve Şampiyonlar Ligi’nden kaynaklanan gelirlere temlik koymalarını yasaklamıştı. Kulüpler bu gelirleri teminat olarak gösterip artık kredi alamıyorlar. Bu kuralı çiğneyenlere karşı önemli yaptırımlar var.
Elbette, sponsorlar kendi marka pahalarını düşürecek bir aksiyonun içinde asla olmazlar. Bu durum yalnızca futbolun başarısızlığından değil birebir vakitte sponsorluk münasebetlerini yürüten makamların başarısızlığından da kaynaklanır. Sponsorlar karşılarında yalnızca profesyonelleri değil birebir vakitte inisiyatif alabilen yöneticileri de görmek isterler. Şayet her ikisi de mevcut değilse, sponsorun pazarlık gücü her vakit kulübe nazaran yüksek olacaktır…
Sonuç olarak, Çağdaş Futbol artık bir “business” hâline gelmiştir. Düşünülenin bilakis bu faaliyetten kâr elde edebilme ve paha oluşturabilme imkânı artmıştır. Fakat Avrupa kulüplerinin %90’ı için artık rekabet edebilme imkânı kalmamıştır.
Çünkü, UEFA “Avrupa Uluslar Ligi” üzere yeniliklerle federasyonları ve futbol kulüplerini çok önemli bir maç trafiği içine sokmuştur. Futboldan para devşirmeye uğraş ederken, futbolcuları gladyatörler hâline getirmiştir. Ayrıyeten mali açıdan sıkıntı durumda olan federasyonlar ve kulüpleri dayanak ve yardımlara muhtaç hâle getirmiştir. Geçenlerde Manchester City’nin oyuncusu Haaland “Sürekli maç oynuyoruz, futbolun keyfi kalmadı” diye açıklama yaptı.
Mali ve idari açıdan hazır olmayan ülkeler bu yarışta yalnızca geri kalmıyorlar birebir vakitte çok önemli yaralar da almaktalar. Futbolda ileri ülkelerle, olduğu yerde saymaya devam eden ülkeler ortasındaki fark açıldıkça açılıyor.
Avrupa kulüplerinin önümüzdeki periyoda çok farklı bir anlayışla hazırlanması gerekiyor. Artık yalnızca alandaki futbol değil, kasadaki para, oluşturulan paha ve “başa baş” kuralı konuşuluyor.
Özetle, Futbol bir spor olmaktan çıktı, artık kocaman bir cümbüş platformu oldu. Bu cümbüşün ahengini bozacak olanlar UEFA tarafından yarış dışı bırakılacak. Bütçesine nazaran davranan Şampiyonlar Ligine talih yapıtı katılacak, geri kalan vakitte bahtına razı gelecek. Bütçesini aşar ise “yerini bil” denecek ve yaptırımlar uygulanacak. Esasen uygulanıyor da…
İspanya futbol ruhunu yaşatmaya çalışan son kale olarak Avrupa Futbol Şampiyonasında bizler umutlandırdı. Umarım UEFA “dünyanın en güzel futbol oynanan kıtası” amacıyla çıktığı yolda yeni kahramanların ortaya çıkmasını engelleyen işlere imza atmaz. Koyduğu kurallar futbolu rehabilite etmeye yetmiyor. Oradakiler bilmem farkında mı? Yoksa yıldızların ışığından karanlığı fark edemiyorlar mı?”